آشنایی با خواص میوه ها و گیاهان دارویی
آشنایی با خواص میوه ها و گیاهان دارویی
آلو
آلو به سبب دارا بودن قند و مواد ئيدروکربنه بسيار نيرو بخش و مقوي است و به علت اسيد‌هاي آليه که در اين ميوه وجود دارد ترش و دفع ادرار را افزايش داده و سلولز موجود در آن از شخص رفع يبوست مي‌کند. آلو نه فقط براي رفع يبوست بسيار مفيد است بلکه براي مبتلايان به نقرس روماتيسم و تصلب شرائين و درمان کم خوني و ضعف و بي‌حالي و خستگي مفرط نيز داروي شفابخش به شمار مي آيد.
آناناس تازه داراي مخمر بسيار قيمتي بنام پاپائين است که برروي معده اثر بسيار نيکويي دارد. آب آناناس را در آفريقا براي درمان هرگونه مسموميتي بکار مي‌برند. از آناناس عصاره‌اي استخراج مي‌کنند. داراي خواص ضد تورم است. آناناس جزو ميوههاي لاغر کننده بشمار مي‌رود. عصاره آناناس بنام آناناز در پزشکي مصرف روزانه دارد و بر عليه اغلب عفونت‌ها بکار مي‌رود.
انار ميوه اي است مقوي قلب که در مناطق گرمسيري بر ضد اسهال خوني، تنگي نفس و کرم امعاء بکار برده مي‌شود. پوست انار بخصوص به سبب سرشار بودن از ماز و داراي خاصيت قبض کنندگي بوده و به علاوه دافع کرم مي‌باشد.
انگور يکي از غذاهاي نيرو بخش است زيرا سرشار از مواد قندي متعدد و گوناگون از قبيل گلوکوز، لوولوز، دولسيت و مانيت مي‌باشد. انگور به سبب سرشار بودن از املاح معدني پتاسيم،کلسيم، منيزيم، فسفر، آهن، سديم، منگنز، سيليس و مقادير کمي يد و آرسينيک يک ماده غذائي سازنده به شمار مي‌رود.
انگور يک ميوه ترميم کننده عضلات و غذايي سلسه اعصاب شناخته شده است. از طرف ديگر داراي خواص تصفيه کننده و ملين بوده و به عبارت ديگر بهترين ميوه‌اي است که بشر از آن استفاده مي‌کند. انگور موجب ازدياد ترشح صفرا مي‌گردد و عمل کبد را فعالتر مي‌سازد، عمل هضم را تحريک و تسريع مي‌کند و اشتها را افزايش داده، يبوست را از بين مي برد و تخميرهاي روده اي را کاهش مي‌دهد.
انگور فرنگي يک ماده غذايي قليائي کننده، مدروملين بوده که در تب‌هاي عفوني مورد استعمال زياد دارد، همچنين در مردم مفاصل، نقرس، رماتيسم، التهاب‌هاي دستگاه گوارشي و ادراري نقش معالج را ايفا مي‌کند.
انگور فرنگي داراي کلسيم، فسفر و برم نيز مي‌باشد و بدين سبب موجب تسکين اعصاب مي‌گردد.
انجير که بسيار مغذي است. آب آن مايعي است سازنده که خون گياهي محسوب مي‌شود. انجير سرشار از ويتامين‌هاي آ و ب و ث است. اين ميوه يک ملين بسيار خوبي است که نرم کننده سينه و خلط‌آور بوده و بکار روده‌ها کمک مي‌کند. اگر يک انجير خشک را پخته و بر روي کورک يا دمل قرار دهيم به زودي آن را رسانده و رفع احتقان خواهد نمود.
متأسفانه کمتر معمول است که به را به همان صورت موجود بخورند يا آن را مصرف کنند. اين خود جاي نگراني است زيرا (به) يک ميوه بسيار جالب و قابل توجهي است. (به) که داراي مقدار زيادي ويتامين آ است. يکي از عوامل جوان سازي محسوب مي‌گردد. و همچنين (به) داراي ويتامين ب نيز مي‌باشد. که تعادل عصبي را بر عهده مي‌گيرد جوشانده (به) براي تقويت معده و روده بکار مي‌رود.
توت سرشار از مواد پکتيني، چربي، املاح صمغ و قند است. توت ميوه‌اي است بسيار مغذي که حاوي ويتامين ث و آ مي‌باشد. هر گاه از توت نرسيده عصاره بگيرند حاوي مقداري اسيد سيتريک خواهد بود که براي درمان گلودرد، آفت، برفک و نظاير آن مي‌توان از اين عصاره استفاده نمود. وجود مقدار ويتامين ث موجب مي گردد که شخص را از ابتلاء به اسکوربوت مصون دارد. دکتر کلرک برگ توت را در درمان مبتلايان به ديابت به کار مي‌برد. برگ توت خوراک اختصاصي کرم ابريشم به شمار مي‌آيد.
ماده مؤثر و معالج روماتيسم به طور طبيعي در ميوه توت‌فرنگي قرار دارد. قندي که در توت‌فرنگي موجود است. لولوز خالصي است که براي مبتلايان به ديابت توصيه مي‌شود. در برگ توت‌فرنگي مي‌توان براي معالجه اسهال، تورم کليه‌ها و مثانه به صورت دم کرده استفاده کرد.
اين ميوه به سبب سرشار بودن از ويتامين آ يکي از احياءکنندگان سلولي و در نتيجه از عوامل تجديد جواني به شمار مي‌رود. کليه مواد ميوه‌جات اين خانواده داراي خواص مليين و مدر مي‌باشد. بدين سبب در مورد مبتلايان به نقرس، روماتيسم، بواسير و نيز کساني که دچار يبوست و يا احتباس ادرار يا سنگ مجاري ادرار مي‌باشند توصيه و تجويز شده و همه روزه مورد استفاده تعداد کثيري از بيماران قرار مي‌گيرد. از گوشت خربزه به صورت يک ماده ضد تورمي و به شکل ضماد در موارد سوختگي‌هاي جزئي و يا تورم پوست بدن به کار گرفته مي‌شود.
خرمالو قبل از آنکه به خوبي رسيده باشد قابض است و چون به خوبي برسد حالت تليين دارد. به علاوه يکي از ميوههاي بسيار مقوي و نيروبخش است. اين ميوه يگانه ميوه‌اي است که داراي 30 درصد مواد تيدروکربنه بوده و از اين لحاظ بر تمامي ميوه‌ها برتري دارد. خرمالو داراي پتاسيم، کلسيم، فسفر، آهن، منيزيم و ويتامين ث مي‌باشد.
زردآلو ميوه بسيار مغذي است. به خصوص موقعي که به حالت خشک درآمده باشد (برگه‌ي زردآلو) اين ميوه سازنده بافتها و استخوان است. به سبب دارا بودن ويتامين‌هاي گروه B موجب تعادل دستگاه عصبي بدن مي‌گردد. اين ميوه به خصوص در موارد کم‌خوني، اختلالات يا افسردگيهاي رواني و گرفتگي صدا تجويز مي‌شود. زردآلويي تازه يکي از داروهاي معالج اسهال است و چون آن را به صورت خشک در آورند يبوست راه درمان مي‌کند.
منبع اصلي و اوليه کيوي از چين است. اين ميوه داراي طعم بسيار مطبوعي است. امروزه اين ميوه را در ايران نيز کشت نموده و با آب و هواي بعضي مناطق کشور ما خو گرفته است. کيوي منبع ويتامين ث بوده و سرشار از فسفر، کلسيم، منيزيم و آهن مي‌باشد. علاوه بر آن به سبب خاصيت مدر بودن از يک طرف و مغذي و قوي بدن از طرف ديگر مي‌توان آن را به مقدار کافي مصرف نمود. بدون آنکه بر وزن شخص افزوده شود و نيز در مواردي که کمبود وزن وجود داشته باشد براي رفع نقصان وزن بسيار مفيد و مؤثر واقع مي‌گردد.
گلابي مانند اغلب ميوههاي تازه سرشار از ويتامين‌هاي ث و آ و ب مي‌باشد. گلابي موجب تسکين و فرو نشاندن حالات عصبانيت شديد و فوق‌العاده مي‌شود و کار غدد داخلي را بهبود مي‌بخشد و تسهيل مي‌نمايد و فشار خون را به حال عادي بر مي‌گرداند. به علاوه خون را صاف کرده کليه‌ها را به ترشح وا مي‌دارد و از روده‌ها رفع تنبلي نموده و گلودرد را نيز درمان مي‌کند. به علاوه بيماريهاي مضعف و لاغر کننده مانند سل، کم‌خوني، ضعف و بي‌حالي مفرط را بهبود مي‌بخشد و به بيمار نيروي تازه‌اي مي‌دهد. گلابي خشک شده به وسيله آفتاب سرشار از قند طبيعي و ئيدرات کربن است.
گريپ‌فروت داراي مقداري قند و بعضي مواد مغذي و مفيد به خصوص برخي مواد اساسي و مؤثر تلخ و روغنهاي نباتي فرار است که موجب تقويت ريه‌ها و معده مي‌گردد. خوردن اين ميوه اشتها را تحريک نموده، هضم را تسهيل و تسريع مي‌کند و بر روي ترشحات معده و صفرا اثر غيرقابل انکاري دارد. هر گاه اين ميوه را صبح ناشتا مصرف کنند خواص مدري و ضد سمي آن بهتر نمايان مي‌گردد.
گريپ فروت خون را تصفيه نموده و کليه و کبد را به کار وا مي‌دارد. آب گريپ‌فروت بسيار لذيذ است و به آساني مي‌توان آن را گرفت و همه روز يک ليوان قبل از غذا نوشيد. اضافه کردن قند و شکر به آب گريپ‌فروت اشتباهي بيش نيست که ممکن است اثرات نيکوي آن را کم کند. اگر نسبت به طعم و مزه آن زياد علاقه نداريد، مي‌توانيد کمي عسل يا آب پرتغال به آن اضافه کنيد.
اين ميوه به سبب وجود قند و املاح معدني، پتاس، فسفر، کلسيم، سديم، گوگرد، کلر و آهن داراي خواص تقويت کننده و نيروبخش مي‌باشد. گيلاس يکي از تسکين‌دهنده‌هاي اعصاب بوده، کار کبد و معده را تنظيم و تعديل مي‌نمايد. گيلاس يکي از دفع‌کننده‌هاي بسيار عالي سموم و فضولات بدن مي‌باشد.
ما از خواص معجزه‌آسا و نتايج نيکو و جان‌بخش حاصله از مصرف ليموترش به هيچ وجه تعجب نمي‌کنيم. چه تعداد مبتلايان به کمبود مواد آهکي، سل، کم‌خوني، سوء هاضمه و بيماريهاي مختلف ديگر که در نتيجه مصرف ليموترش و معالجات طبيعي سلامت خود را باز يافته و زندگي نوين خود را آغاز نموده‌اند، بسيار زياد و بي‌شمارند. در ليموترش سيترات پتاسيم و سيترات سديم وجود دارد که هر دو داراي خاصيت صاف‌کنندگي خون و ساير اخطلالات بدن مي‌باشند. جوشانده ليموترش براي رفع کرم روده بسيار مفيد است. آب ليموترش بهترين محافظ سرماخوردگي است. آبليمو در گزش زنبور و ساير حشرات را تسکين داده از بروز عوارض بعدي جلوگيري مي‌کند.
موزي را که ما معمولاً مصرف مي‌کنيم ميوه‌اي است که پس از چيدن آن را در محل مخصوصي قرار داده و به وسيله گاز شيميايي آن را مي‌رسانند بنابراين از شکل طبيعي خود تا حدي خارج شده است. بنابراين بهترين طريقه مصرف آن اين است که يک ساعت قبل از خوردن آن را پوست کرده و به قطعاتي تقسيم کرده بعد از يک ساعت ديگر، آن را مصرف نمود که به مراتب شيرين‌تر از موقعي است که بلافاصله آن را مي‌خورند. موز سرشار از فسفر، منيزيم، پتاسيم، آهن، نشاسته و قند مي‌باشد. ويتامين‌هاي آ و ب و ث موجود در آن باعث رشد و نمو دستگاه استخواني و تعادل عصبي مي‌گردد. البته مصرف بيش از حد آن ممکن است موجب يبوست گردد.
ترکيبات نارنگي با پرتغال شباهت زيادي دارد. ليکن از لحاظ املاح معدني مقدار آن کمتر است. بالعکس از لحاظ برم (که يک مسکن بسيار قوي سلسله اعصاب محسوب مي‌شود) بسيار غني است. بدين جهت نارنگي را مي‌توان جزء ميوه‌جات خواب‌آور به شمار آورد. بنابراين بهتر است که از اين ميوه هنگام شب و به خصوص به عنوان دسر بعد از شام استفاده نمود.
هلو به سبب مواد قندي و تيدروکربنه‌اي که داراست در تجديد تشکيل نيرو و انرژي به وسيله مواد ذخيره نقش مهمي باز مي‌کند. ويتامين‌هاي آ و ب موجود در اين ميوه جذب آن را سريعتر و آسانتر مي‌سازد. ويتامين ث موجود در هلو بلافاصله در زير پوست اين ميوه قرار دارد. املاح محتوي در هلو بسيار متعدد و جالب توجهند از قبيل پتاسيم، سديم، کلسيم، منيزيم، گوگرد، کلر، آهن، منگنز، روي. اين ميوه مدر کمي ملين‌دار است و در موارد ادرار خوني موجب رفع عارضه گرديده، بيمار را سلامت مي‌بخشد. هلو قليائيت خون را حفظ نموده و غدد را تحريک مي‌کند. به علاوه به هضم غذا کمک نموده و در صورت ابتلاء به سوء هاضمه موجب تسهيل گوارش مي‌شود.
گیاهان دارویی
طی سالیان متمادی داروهای طبیعی، خصوصاً گیاهان دارویی اساس و حق در برخی موارد تنها طریق درمان محسوب می شدند و در عین حال مواداولیه موجود در آن ها در صنعت داروسازی مورد استفاده قرار می گرفت.
در اوایل قرن حاضر پیشرفت علم شیمی و کشف سیستم های پیچیده سنتز ارگانیک منجر به توسعه صنعت داروسازی و جایگزین شیمی درمانی شد. بدین طریق پزشکی مدرن توانست بسیاری از بیماریهای عفونی که به وسیله سولفامیدها، آنتی بیوتیک ها و دیگر ترکیبات شیمیایی مداوا شده اند.
با وجود این ، گیاهان دارویی و داروهایی که از آن ها تهیه می شوند هرگونه به طور کامل کنار گذاشته نشدند. مواداولیه و موثری که در گیاهان به صورت ذخیره موجود است، پیوسته به عنوان موادی غیرقابل جایگزینی مورد استفاده قرار می گیرند.
علاوه بر این، طب مردمی و عطاری ها نیز هیچ وقت استفاده از این مواد را متوقف نکرده اند و طب سنتی را به شکلی که از پدران و اجداد دور خود به ارث برده اند همواره پاس داشته اند.
کشت وبرداشت گیاهان دارویی جمع
جمع آوری گیاهان دارویی در رویشگاه طبیعی آن ها جهت به دست آوردن مواداولیه به نظر کاری آسان می آید. اما در واقع این کار نیاز به شناخت و تجربه دارد. اگر شخصی که می خواهد این نوع گیاهان را جمع آوری کند تجربه ای در این کار نداشته باشد خیلی آسان دو نوع گیاه شبیه به یکدیگر را با هم اشتباه می گیرد و نوعی را که اصولاً ربطی به گیاه دارویی موردنظر ندارد به خانه می آورد که ممکن است مضر یا حتی سمی باشند.
بنابراین نه تنها شناسایی دقیق گیاهی که در جستجوی آن هستیم لازم است، بلکه آشنایی با محل رویش، نیازها و شرایط اکولوژیک آن نیز از ضروریات به شمار می رود.
برخی گیاهان در محل های بسیار خاص می رویند و به بعضی دیگر از گیاهان متکی هستند یا در خاک به خصوصی رشد می کنند. در این میان گیاهانی وجوددارند که در اطراف روستاها، مناطق جنگلی، ساحلی، باتلاقی،کوهستانی، خشکی پسند، سایه پسند، گیاهان هرز، مزارع، جلگه ای، باغ ها یا حتی در اماکن مخروبه رشد می کنند. از سوی دیگر همه گیاهان ترجیح می دهند که همراه و در میان دیگر گیاهانی که دارای نیازهای مشابه هستند برویند. ضمناً برخی از گیاهان نیز کمیابند و باید تحت حفاظت قرار بگیرند.
حضور و وجود یک گیاه در طبیعت بستگی به شرایط و عوامل خاصی از نقطه نظر درجه حرارت، میزان بارش، نور و روشنایی، آب و موادغذایی، ارتفاع از سطح دریا و غیره دارد. دخالت انسان در طبیعت از قبیل کودپاشی، زراعت، برداشت علوفه، مصرف سموم علف کش یا حشره کش های مختلف از عوامی هستند که رشد این قبیل گیاهان را محدود می کند. حتی گاهی بر اثر این دخالت ها برخی از گیاهان به صورت جبران ناپذیری در موطن خویش از بین می روند. بنابراین برداشت و چیدن گیاهان دارویی در طبیعت مستلزم داشتن اطلاعات کافی برای شناخت گیاهان،رویشگاه و نیز بیولوژی آنهاست که مشخص کننده بهترین وقت برداشت است.
به غیر از گیاهان سالم نباید گیاه دیگری را چید. گیاه نباید هیچ گونه خرابی یا بریدگی داشته باشد و باید به خوبی رشد کند و در آغاز فصل خشک شدن، چیده شود. جمع آوری باید گونه به گونه صورت بگیرد و هرگونه در سبد یا ظرف های کاغذی جداگانه جمع آوری شود. سپس باید عمل آورده شوند و هرچه سریع تر قبل از پلاسیده شدن، خشک شوند.
نیاز صنعت داروسازی به مواد موثره گیاهان به حدی زیاد است که امکان تأمین آن از طبیعت غیرممکن است. بنابراین بسیاری از این گیاهان باید در مزارع بزرگ کشت شوند.
در این جا یک رشته عوامل اساسی باید در نظر گرفته شود تا گیاه کیفیت و میزان مواد موثره خود را حفظ کند. در این قسمت از چند عامل اساسی نام می بریم. مهمترین عوامل عبارتنداز: انتخاب بهترین گونه و حتی بهترین واریته آن، به کار بردن دقت کافی در انتخاب بذر، قلعه و غیره، مطالعه و انتخاب ماشین آلات لازم برای کشت و برداشت مطابق آنچه در کشاورزی صورت می گیرد و طرز صحیح خشک کردن آنها. در هنگام کشت گیاه دارویی باید نیازهای طبیعی هرگونه را در نظر گرفت که ذیلاً به طور اجمال به پاره ای از آن ها اشاره می شود.
کشت قبلی، حاصل خیزی: تناوب مناسب کشت براساس تکنیک های کشاورزی و همچنین مقدار صحیح موادغذایی (ازت، فسفر، پتاس، کلسیم)
آماده کردن زمین و بذرپاشی: آماده کردن بستر کاشت قبل از بذرپاشی از قبیل: شخم، دندانه کشی، کودپاشی، کرت بندی و بذرپاشی با فواصل مناسب و آبیاری مراقبت های زمان کاشت: وجین علف های هرز به طور مداوم، افزودن کودهای حیوانی یا شیمیایی، جابجا کردن گیاهان آسیب دیده و ناقص.
برداشت: مشخص کردن زمان بهینه،مراحل جمع آوری، خشک کردن سریع و تهیه دارو
گیاهان دارویی از طریق جنسی و غیرجنسی تکثیر می شوند. کشت این گیاهان به مقدار زیاد اقتصادی ترین روش است و باید بذرهای مناسب از انواع انتخاب شده (به دلیل بازده بالا و میانگین بالای مواد موثره آن ها) کشت شوند. بذرها باید به طور خطی کاشته شوند و گاهی میان چین شده در فواصل بیشتری دوباره کاشته شوند. تمام کشت باید براساس اصول جاری کشاورزی وجین، آبیاری و کوددهی شوند.
گیاهان اغلب از طریق غیرجنسی یعنی قلعه ریزوم و پاجوش (مانند نعناع، توت فرنگی) تکثیر می شوند. گیاهانی مانند مرغ و سوسن بری از طریق تقسیم ریشه، قلعه و یا جوش تکثیر می شوند و بالاخره گیاهانی نظیر خطمی، زنجبیل شامی توسط جوانه های نابجای ریشه و سیر به کمک پیاز تکثیر می گردد. در مبارزه با گیاهان هرز، بیماری ها و انگل ها باید تا حداکثر امکان از به کار بردن موادشیمیایی خودداری کرده چرا که باقی مانده این مواد ممکن است برای بدن مضر باشد.
روش های برداشت ، آماده سازی، خشک کردن و نگهداری گیاهان دارویی
چیدن (بریدن یا شکستن) قسمتی از گیاه (که بهتر است به کمک چاقوی تیز یا اگر آن قسمت چوبی است به قیچی باغبانی انجام شود) در قسمت جدا شده باعث پاره ای تبدیلات بیولوژیک می شود و در نتیجه یاخته های گیاهی شروع به ضعیف شدن می کنند. جداشدن قسمت هوایی از ریشه قبل از هرچیز قطع جریان موادغذایی و تعرقی را باعث می شود. و جریان آبی که مواد غذایی در آن محلول است به سمت بالا می رود، متوقف می شود.
در صورتیکه گیاه فوراً به صورت ورقه های نازک در معرض هوا پهن نشود، خطر گرم شدن آن می رود، زیرا آنزیم هایی که در گیاه وجود دارند، و قبلاً مواد محرکه تشکیل می داده اند، شروع به تجزیه شدن می کنند. خشک کردن گیاهان دارویی مانند دیگر گیاهان مفید (از قبیل ادویه جات و گیاهانی که مصارف صنعتی دارند) باید به وسیله خود تولید کننده یا جمع کننده آن ها انجام شود.
زمان جمع آوری گیاه در طبیعت یا در مزرعه ها با توجه به وجود حداکثر ماده موثر در گیاه در طول رشد آن انتخاب می شود. معمولاً گیاه جمع آوری شده باید هرچه سریع تر خشک شود تا از آسیب دیدگی در هنگام پژمردگی جلوگیری شود. در اکثر موارد، از روش خشک کردن گیاه زیرنور مستقیم خورشید استفاده نمی شود، چرا که نور خورشید مواداولیه را از بین می برد و گیاه به سرعت زرد و قهوه ای می شود.
گیاهانی که برای اسانس گیری جمع آوری می شوند، با عمل خشک کردن در نور خورشید، یک سوم و گل گندم و نعناع یک پنجم مواداولیه خود را از دست می دهند. در برخی موارد توصیه می شود قبل از این که گیاه به محلی سرپوشیده منتقل شود که دارای جریان هوا باشد یک هواکش نیز داشته باشد، مدت کوتاهی در نور آفتاب قرار بگیرد. خشک کردن گیاه به معنای گرفتن تدریجی رطوبت آن است. اغلب قبل از خشک کردن برای زدودن گرد و خاک و آشغال و خاک چسبیده به آن لازم است گیاه به مدت کوتاهی در جریان آب شستشو شود.
خشک کردن گیاهان روی زمین به هیچ وجه روش مناسبی نیست و زیر آن ها نباید روزنامه پهن شود، بلکه باید از کاغذ سفید و کاملاً تمیز استفاده کرد. گیاهان کامل را می توان به صورت بسته یا دسته آویزان کرد به شکلی که گل به طرف پایین و در هوای آزاد مثلاً در کناره پنجره قرار بگیرد. از این روش برای خشک کردن گل های تزئینی برای ساختن دسته های خشک نیز استفاده می شود.
هر نوع گیاهی باید جداگانه خشک شود تا در شناسایی آن ها اشکالی ایجاد نشود. پس از خشک کردن نیز باید به انبار کردن آن ها توجه کافی مبذول کرد.
گیاه تازه و زنده که دارای مواددارویی است به نام گیاه مادر شناخته می شود. در این حالت گیاه دقیقاً یک دارو نیست و به صورت دارو نیز در نخواهد آمد مگر آن که اعمالی که برایتان توضیح دادیم خصوصاً در مورد خشک شدن روی آن انجام شود. امروزه کارهایی از قبیل خردکردن، آسیاب کردن، الک کردن، مخلوط کردن گیاهان به صورت مکانیزه در کارخانه های داروسازی انجام می شود و تنها عمل دستی که نیاز بسیاری به تمرین و تجربه نیز دارد، کندن پوست برخی از قسمت های گیاه است، مانند ریشه دیوند، خطمی و غیره.
طبقه بندی گیاهان دارویی براساس اثرات آنها
ساختمان شیمیایی مواد موثره گیاهان اثر درمانی آن ها را برحسب عملشان در بدن انسان مشخص می کند. بنابراین آن ها را برحسب شعاع عملشان (مانند داروهای دیگر موجود در منار کوپه) در گروه های معینی طبقه بندی می کنیم. همیشه یک گیاه دارویی اثری مشخص ندارد و طیف اثرات آن ممکن است زیاد یا کم شود. به این معنی که یک گیاه ممکن است در درمان چندین بیماری موثر باشد و برعکس برای تقویت اثر درمانی آن ها اغلب مخلوطی از چند گیاه تهیه می شود تا تأثیرشان چند برابر شود.
داروهای گیاهی هستند که روی کار معده خصوصاً در هنگام بی اشتهایی تأثیر می گذارند، انواع مختلفی از آن را قبل از غذا مصرف می کنند از قبیل: گیاهان تلخ، شبدر آبی، گیاهان تلخ معطر نظیر درمنه، سنبل خطاتی طبی.
گیاهان تلخ لعابدار: گیاه شاهدانه (داروهای منقبض کننده)
این هوا روی بشره یا مخاط با تشکیل رسوبات سخت همراه با بافت پروتئینی تأثیر می گذارند. آن ها آب موجود در بافت ها را می گیرند و با کم و بیش خشک کردن آن ها اثر ضدتوری نیز دارند. این گروه شامل شمس بری، مریم گلی، گل مینا، تره تیزک، پوست درخت بلوط و بید، درخت گردو، توت روباه، هفت بند، آویشن می شود.
این مواد برای درمان زخم ها و کوفتگی ها به کار می برند. آن ها ورم را کاهش می دهند و بازسازی بافت های آسیب دیده را تسریع می کنند. بنابراین بابونه واکیل کوهی جراحت ها را التیام می بخشند، خزه اثر ضد تورم روی مجاری ادرار دارد و گل نرگس ضمن التیام زخم ها، بیماری های پوستی را درمان می کند.
در این جا منظور موادی هستند که اثر خوبی روی نفخ گازهای معده و انقباضات دردناک و حتی تشنج عضلات شکم دارند، این مواد احساس فشار درد را کاهش داده باعث توقف رشد باکتری هایی می شوند که تخمیر ایجاد می کنند. این گروه شامل داروهایی است که رفع کننده تشنج و انقباضات دارند. گیاهانی از این قبیل عبارتند بابونه، سرو کوهی، نعناع، میم، الحلیل کوهی ، زیره.
گیاهانی که عمل تعرق را آسانتر می نمایند عبارتند از : گل ماهور، آقطی سیاه، بابونه، شاه تره و بنفشه وحشی.
گیاهانی که از تعرق زیاد جلوگیری می کنند عبارتند از: مریم گلی، سنبل الطیب، بلادون و برای مصرف خارجی، برگ گردو و پوست درخت بلوط
این گیاهان ترشح ادرار را زیاد می کند، برای ناراحتی مجاری ادرار مورد استفاده قرار می گیرند. آن ها ضمن این که مدر هستند کمی هم حالت ضدعفونی دارند از آن ها می توان در مواردی از قبیل ناراحتی های کلیوی سبک، سنگ کوچک یا شن ادراری استفاده کرد. در صورتی که ناراحتی کلیوی هم ناراحتی های قلبی، ورم قلبی یاسدوز کبدی داشته باشد. این داروها مناسب نیستند و باید به پزشک مراجعه شود.
گیاهان دارویی از قبیل گل آمفلی سیاه، سروکوهی، پرسیاوش، ریشه جعفری و گیاهان غیردارویی: بادآورد، لوبیا را می توان نام برد.
گیاهان دارویی ایجاد خلط را تسهیل می نمایند آن ها محتوی لعاب های گیاهی هستند که با جذب رطوبت بار کرده قسمت دیگر را مرطوب می کند و این به دلیل خاصیت جذب آب این مواد است. آن هاهمچنین ورم منطقه ای راکه قسمت ورودی نای را احاطه نموده است با تسکین سرفه کاهش می دهند.
این ها در واقع گیاهان خلط آور آرام کننده سرفه هستند در اکثر موارد از آن ها به صورت مخلوط استفاده می کنند. از سیاه گیاهان ساده نیزمی توان از خطمی، پنیرک، بارهنگ، به دانه و شیرین بیان نام برد.
این گروه شامل گلوکوزیدهای گیاهی است که اثر تقویتی روی کار قلب دارند. این مواد آهنگ کار قلب را تسریع می کنند. دفع آب به عنوان اثر جنبی مصرف این مواد شناخته شده است. در این گروه می توان از گل انگشتانه، آدونیس، گل برفک نام برد.
این مواد آرام کننده در موارد عصبی بودن، ضعف اعصاب و تغییرات رفتاری در سیستم اعصاب مرکزی (بیماری ضعف اعصاب) مصرف می شود.در مقایسه با داروهای شیمیایی، این مواد اثر بسیار آرام تر و ملایم تری از خود نشان می دهند. از گیاهان آرامبخش می توان از سنبل الطیب، گل ساعتی، رازک، خلنگ نام برد.
این گیاهان روی فشار خون بالا (ناراحتی های سیستم تنظیم کننده) تأثیر می گذارند. درمان این بیماری شامل رژیم غذایی و داروهای مناسب آن است. درمرحله آغاز بیماری فشارخون می توان از مسکن و پایین آورندهای فشار خون نظیر سنبل اطیب، یولاف، زنگ چاودار، سیر، اکلیل الملک استفاده کرد.
عبارتند از گیاهانی که برای بهتر کردن مزه و عطر داروها به کار برده می شوند و دارای اثر ضدعفونی کننده نیز هستند نظیر، مریم گلی، بابونه رومی، اسطوخودوس، الکیل کوهی
گیاهی است دو ساله با پیازی مرکب از پیازچه ها و ساقه راست که در انتهای آن گلی چتری قرار دارد که شامل چندین پیازچه است. گل ها به وسیله یک پوشینه برگی شکل حفاظت می شوند. سیر همیشه به عنوان یکی از گیاهان مهم دارویی و چاشنی غذایی کشت می شده است. انواع مختلفی از این گیاه تاکنون شناخته شده و اساساً آن را به دو گروه اصلی تقسیم می کنند.
1- سیر زمستانی که در پاییز کاشته می شود و در سال بعد گلی که محتوی پیازچه است می دهد.
2- سیر زمستانی یا بهاره که در پاییز یا بهار کاشته می شود ولی گل نمی دهد. هر دو نوع آن را به وسیله تقسیم گیاهی و کشت خود سیر می توان تکثیر نمود. سیر را در زمان رشد کامل جمع آوری و خشک کرده و در محلی که خشک و دور از سرما نگهداری می کنند.
پیازها دارای اثر دارویی هستند و به صورت تازه یا کنسرو شده مصرف می شوند. این گیاه محتوی یک اسانس روغنی و یک ترکیب گوگردی به نام آلتین استکه در هوای آزاد تجزیه شده (سلولهای آسیب دیده سیر) به الیسین با بوی تند و آلیدی سولفید تبدیل می شود. همچنین سیر محتوی مقدار زیادی ید است. این گیاه ضدتصلب نسوج و پایین آورنده فشار خون است. ضمناً ضدعفونی کننده روده است که در صورت وجود ناراحتی های روده ای و اپیدمی گریپ به کار می رود. سیرمسهل صفرا و ضدانگل بوده محل نیش حشرات را تسکین می دهد، ولی در صورت استفاده طولانی از آن امکان ایجاد اگزما وجود دارد.
(تیره چتریان) گیاهی پرورشی، دوساله با ریشه ای دوکی شکل و در اکثر موارد به رنگ پرتقالی با برگ های چند شانه ای و عطری خوشایند است. در سال دوم ساقه ای منشعب با برگ های بریده بریده متناوب از آن می روید که در انتهایش چتری از گل های سفید قرار دارد. میوه آن دو فندقه ای است و کرک های خمیده (شکل پایین در تصویر) دارد. این گیاه به صورت خودرو در دامنه های خشک یا مراتع می روید. نوع خودرو ریشه ای سفید دارد (شکل پایین سمت راست). هویج پرورشی انواع مختلفی از قبیل ریشه بلند، استوانه ای، گرد به رنگ های پرتقالی، زرد یا کاملاً قرمز دارد .
این گیاه در باغ ها و مزارع کشت می شود.تازه کاملاً رسیده که ریشه گیاه نیز هست به صورت رنده شده یا با گرفتن آب آن که به صورت شربت درست می کنند. استفاده می شود. مواد مهم موجود در این گیاه پرو وینامین های A و C و ترکیبات ویتامین B ، قند، پکتین و موادرنگی است. هویج تازه، خصوصاً کاروتن های موجود در آن (پروویتامین های A)، دید چشم را بهبود بخشیده و دید صبحگاهی را تقویت میکند.
از دیگر اثرات سودمند هویج دفع انگل های روده ای، اسکاریس و کرمک است. این گیاه مدر است و ناراحتی های روده ای را بطرف می کند و خصوصاً از آن در تغذیه کودکان استفاده می شود. آب هویج داروی خوبی علیه آمیدالیت کودکان است. رژیم غذایی براساس هویج دردهای سرطانی راتسکین می دهد. میوه این گیاه برخی مواقع برای دفع انگل ها در جوشانده ها مورد استفاده قرار می گیرد.
بادام
(تیره گل سرخ) : درخت یا درختچه ای با شاخه های قرمز کمرنگ است. برگ های آن متناوب، باریک و درخشانند. گل های صورتی رنگ آن در اوایل بهار قبل از برگ ها می رویند. میوه آن سته دراز و پرزدار است. موطن اولیه آن قفقاز بوده و برای تولید بادام تلخ و شیرین کشت می شود. روغن بادام در اکثر ترکیبات قدیمی بهداشتی و آرایشی وجود داشته است.از نظر داروسازی بادام تلخ دارای ارزش بیشتری است. دانه آن را با شکستن بادام بیرون می آورند وسپس خشکش می کنند.
دانه ها حاوی تا 50 درصد روغن، آلبومینها، قند و گلیکوزید آمیدالین هستند (آمیدالین در رطوبت و با حضور نوعی آنزیم به سیانیدریک سمی تبدیل می شود). از بادام های تلخ ماده ای به نام آب بادام تلخ تهیه می گردد که علیه سرفه، کسلی، تهوع و احساس خفگی مصرف می شود.
از بادام برای بهبود طعم داروهای دیگر و به عنوان حلال کدئین برای تهیه داروی قطره ای علیه سرفه استفاده می شود.امروزه اسانس بادام را به طور مصنوعی تهیه می کنند. در مصارف خارجی از اسانس بادام درتهیه پمادها و مرهم ها علیه روماتیسم استفاده می شود.از بادام شیرین تحت فشار روغن بسیار خوبی بدست می آید. کنجاله باقیمانده آن را برای تهیه ماسک ها و ضمادهای مختلف در بهداشت و زیبایی به کار می برند. بادام شیرین درمرباسازی موارد مصرف زیادی دارد.
جعفری
(تیره چتریان): گیاهی علفی دوساله با ریشه ای مخروطی و سفیدرنگ است. در سال اول برگ های زمینی که عمیقاً بریده و منقسم هستند ظاهر می شود و در سال دوم بوته ای پرشاخه با برگ های متناوب از آن تولید می شود که در انتهای شاخه ها چترهای گل به رنگ سبز متمایل به زرد می روید. میوه آن فندقه و دوقسمتی و تمام گیاه معطر است. موطن اولیه جعفری مدیترانه است.
جعفری معمولی را به خاطر برگهایش و جعفری غده را به خاطر استفاده از ریشه اش می کارند. در طب از میوه ها و ریشه این گیاه استفاده میشود. ریشه آن را خوب تمیز می کنندو از طول می برند و در حداکثر 30 درجه سانتیگراد حرارت خشک می کنند. چترها را وقتی که حدود نیمی از دانه ها رسیدند می چینند و در داخل کیسه پارچه ای قرار می دهند و پس از خشک شدن می کوبند تا دانه ها جدا شوند.
از میان مواد موثره موجود در آن ها خصوصاً می توان از اسانس روغنی (تا 7 درصد در دانه ها)، نوعی گلوکوزید، آپین و غیره نام برد. ریشه آن حدود 5 درصد اسانس روغنی دارد. این گیاه کلیه ها را تحریک می کند و به همین سبب مدر است. جعفری در ترکیبات جوشانده های مدر وجود دارد.مقدار کم آن اشتها و کار جهاز هاضمه را تحریک می کند. مقدار مصرف آن در جوشانده به مقدار چهار قاشق مرباخوری از ریشه برای هر فنجان آب است که سه بار در روز می نوشند.
مصرف آن به مقدار زیاد باعث جمع شدن مخاط معده و انقباض رحم می گردد. بنابراین در دوران حاملگی در مصرف آن باید احتیاط کرد. مصرف موادی که از مقدار زیادی ریشه یا دانه جعفری تهیه شده اند مسموم کننده است. عصاره ریشه تازه آن برای التیام زخم ها مفید و ضدالتهاب (نیش حشرات) است.
گیاه و دارو درمانی/ نوشته ریموند دکستر / ترجمه دکتر سیاوش آگاه
گیاهان دارویی/ نوشته ولاگ وژیری استودولا/ترجمه ساعد زمانی